09.3 اختلاف کردن در چگونگی شکل پیل – قسمت سوم

تفسیر :

1299    نَـی تو گوئـی هـم بگوش خویشتـن       نَـی من و نَـی غـیر من, ای هم تو من

گفت که روح القدس بتو میگوید ولی اینجا میگوید نه. تو گوئی, تو خودت هستی که داری بخودت میگوئی. وقتیکه بآن مقام رسیدی نه اینکه روح القدس بتو بگوید, در آن موقع خودت هستی و بخودت میگوئی. تو آن رمز هارا خودت میگوئی و خودت بگوش خودت میشنوی. در مصراع دوم میگوید من بتو نمیگویم و غیر از من هم بتو نمیگوید ای کسیکه تو هم مثل من هستی. وقتی بان مقام برسی آنوقت گوینده و شنونده هردو خودت هستی. این در حالیست که انسان در مرحله فناء بالله قرارگرفته شده باشد یعنی فنا شده باشد در برابر حقیقت و بکلی محو شود و هیچ کس و هیچ چیز را بجز حقیقت نبیند. آنوقت من وتو که هیچ چیزی را بجز حقیقت نمی بینیم میشویم همتای هم. از آنجا که در برابر خدا نیست شده ای, سراپا روح شده ای در حالیکه هنوز جسمت را داری و جسمت دارد زندگی میکند ولی سراپا روح هستی در این حالت خودت هم گوینده ای و هم شنونده. اگر تو می بینی باینجا نرسیده ای این برای آنست که تو هنوز فنا نشده ای و سراپا روح نشده ای. اگر تعجب میکنی, جای تعجب نیست زیرا در عالم روح همه چیز یکسان است و تفاوتی بین دو چیز نیست.

1300    همچوآن وقـتـی که خواب اندر روی       تو ز پیش خود بـپـیش خود شـدی

در نظر بگیرید که خواب رفته اید و در خواب می بینید که بلند شده اید و دارید میروید پهلوی خودتان و با خودتان که در آنجا هستید گفت شنود میکنید. در مصراع دوم میگوید توزپیش خودبپیش خود شدی, این وقتی هست که رؤیا ی خوابت صادقه باشد. رؤیای خواب صادقه آن رؤیائیست که در آشفتگی نیست و با خیال آشفته که فردا چکنم که ضررم کمتر شود و رقیبم از من جلو نزند, نباشد. خواب با کمال راحتی و صفا و نور رفته باشی. این را رؤیای صادقه مینامند. در این رؤیای صادقه امکان دارد که ببینی که خودت رفته ای پهلوی خودت. در این صورت این خود تو هستی که داری با خودت حرف میزنی.

1301    بشنوی از خویش  و پنداری فـلان       بـا تو اندر خواب گفـتسـت آن نـهان

آن نهان یعنی آن سرّ و رمز را. میگوید تو خواب رفتی و خواب می بینی که پهلوی خودت رفتی و داری از خودت میشنوی ولی خیال میکنی که از یکی دیگر داری میشنوی و یا از فلانی میشنوی. آن فلانی خودت هستی و آن راز را خودت داری بازگو میگنی و در آن موقع متکلم و شنونده یکیست. وقتی بآن مقام رسیدی آنوقت دیگر معمائی در زندگیت نیست که اسمش را سرً یا راز بگذاری و بخواهی حَلَش بکنی. آن معما برای ماست و برای او نیست. او مشگلی ندارد که چیزی را درک نکند. او در مقام یک انسان کامل است. این مقام انسان کامل به چنان ارجمندی و بلند پایگی رسیده که جهانی در درونش نهفته است. بعضی ها گفته اند جهان درون تو خیلی عظیم تر از جهان بیرون است. اگر کسی بیو لوژی بداند, صد در صد این گفته را قبول میکند که جهان درونم کمتر از جهان بیرونم نیست, بهمان وسعت و بهمان پیچیدگی و بهمان عظمت. منتها اِشکالش اینست که ما حتی یکبار سیری در درون خودمان نکردیم. همه دنیا را رفته ایم و گشتیم, سیاحت و جهانگردی کردیم ولی از جهان درون خودمان صد در صد بی خبریم یا کسی ما را راهنمائی نکرده است که برویم و سیاحت درون بکنیم. اگر سیر درون بکنیم همه چیزهائی که مولانا میگوید برای ما روشنتر میشو

1302    تـو یـکی تـو نیستی ای خوش رفیق       بـلــکـه گردونیّ و دریــای عـــمــیــق

خوش رفیق یعنی ای رفیق خوب من. ای دوست خوب من. ای کسیکه در راه رسیدن به حقیقت با من همراه هستی و باهم داریم میرویم که بحقیقت برسیم ای خوش رفیق. بهر کسی نمیتوان گفت خوش رفیق. اگر بخواهید بشهری بروید و کسی گفت من با تو میایم, او رفیق راه مسافرتی من است ولی اگردر راه رسیدن بحقیقت یک کسی همراه من و همرو من باشد, آنوقت او رفیق راه حقیقت من است و چه راه خوبیست و چون راه خوبیست میگوید ای خوش رفیق. توجه داشته باش که تو یک انسان حقیر کوچکی نیستی بلکه تو یک فلکی. گردون که میگوید یعنی تو فلک هستی. اصلا تو یک جهان هستی و همچنین تو یک دریای ژرف عمیقی. منتها تو خودت را نمیشناسی. اینکه از خیلی قدیم گفته اند که اگر کسی خودش را بشناسد آنوقت خدای خودش را میشناسد و یا حقیقت را میشناسد. تو میخواهی حقیقت را بشناسی و یا خدا را بشناسی اول خودت را بشناس. آنوقت پیوند معنوی پیدا میکنی با آن حقیقت و همه چیز برایت روشن میشود و آگاه میشوی. فردوسی بیتی دارد خیلی جالب.خطاب به انسان میکند. میگوید:

                  نخستینِ خلقت پسین شماست       توئی خویشتن را ببازی مگیر

خویشتن را ببازی مگیر یعنی خودت را دست کم نگیر. مردم فکر میکردند و میکنند که فردوسی آن شاعریست که صحنه های رزم و تعریف میکند و باز فکر میکنند که صحنه های بزم هم تعریف میکند. پند و تصیحت را هم میگوید. این پند و نصیحتش چیست؟ او تنها یک شاعر نیست که او را بعنوان یک شاعر نگاه کنید. اصلا در این بیتش دارد تکامل را بیان میکند. نخستین و پسین یعنی اولین و آخرین را ضد هم آورده. نخستین خلقت پسین شماست. اگر که در بین آفریده ها برترین را خواسته باشند, تو نخستین هستی و تو از همه برتری. ولی اگر از لحاظ تکاملی خواسته باشند بشمارند تو آخر هستی. زیرا اول جامد بودی و بعد گیاه شدی و سپس حیوان شدی و حالا آدم شده ای و پس از نظر تکامل تو مقام آخر را دارا هستی ولی از نظر شأن تو نخستینی. یک هزارو صد و اندی از فردوسی میگذرد. آیا هیچ کدام ما شده که یک بار شاهنامه را از اول تا آخر بخوانیم؟

1303    آن توِ زفتـت که آن نـهصد تُو است       قُـلـزُمست و غـرقه گـاه صـد تواست

زفت یعنی بزرگ و پُر مایه. تو زفتت یعنی ای توئی که ذات و حقیقت تو بسیار بزرگ است و بسیار پُر مایه ای. این ذات و حقیقت تو نهصد تُو است. کلمه تُو یعنی لایه.بعنوان مثال یک غنچه گلِ سرخ قبل از باز شدن لایه لایه است و یا تو در تو است. حالا این ذات حقیقت تو نهصد لایه است. کلمه نهصد مفهوم عددی ندارد یعنی خیلی زیاد. تو چنان بزرگی هستی پُر مایه ای هستی که نهصد لایه ای. قُلزُم یعنی دریای سرخ و یا دریای احمر.خیلی پهناور و بسیار عمیق است. مولانا همیشه وقتی میخواهد از دریای عمیق صحبت کند همیشه دریای قُلزُم را بکار میبرد. اصلا توجهش بآن محل جغرافیائی نیست. وقتی میخواهد یک چیز بزرگی را مثال بزند میگوید قُلزِم. میگوید تو مثل یک دریای پهناور و عمیقی هستی و خودت را دست کم نگیر. اگر که خودت را نشناسی کمترین زیانش اینست که خودت را دست کم گرفته ای. ای انسان بزرگی تو و پیچیدگی تو به کلمه و لفظ در نمی آید که من بتوانم بگویم. پس چه بگویم بیک عامی که او بفهمد. این مثالی که گفتم تو مثل قُلزُم هستی، من چاره ای نداشتم چون چیز بزرگ دیگری را که تو را بان تشبیه کنم نداشتم. اصلاً  حیات آدمی از نظر عرفان مولانا یک خوابی بیشتر نیست و در این خواب خیلی چیزها میبینی و بنظرت میرسد. وقتیکه این عظمت و بزرگی را مولانا گفت آنوقت میگوید:

1304    خود چـه جایِ حـدِّ بیداریست و خواب       دَم مَــزن واللهُ اعــلَــم بـالصّـواب

حد یعنی محدود کردن. میگوید وقتی من تو را بدریائی تشبیه میکنم, تو را محدود کرده ام و وقتی لایه لایه تورا مجسم میکنم باز هم دارم حدی برایت مجسم میکنم. وقتی میگویم تو در خواب صادق چیزهائی می بینی و چیزهائی کشف میکنی که در بیداری کشف نمیکنی, چه حدی داری که من این حرفها را بزنم و صحبت از خواب و بیداری ومحدوده کوچک و بزرگ و لایه و اینها نیست. اینکه حقیقت انسانی در خواب میرود و حقایق را آنجا می بیند من چاره ای ندارم و اینها یک تمثیلی است برای تفهیم و قابل فهم کردن میاورم. و الا گوهر و ذات انسانی بقدری عظیم است که اصلا در محدوده بیداری و خواب و دریا و لایه و هیچ چیز نمیگنجد. توجه کنید که مولانا چه شأنی برای انسان قائل هست. اینکه میگوئیم مثنوی مولانا بزرگترین کتابِ عرفانی فلسفی دنیاست, اینکه میگوئیم هیچ کتاب فلسفی و عرفانی برتر از مثنوی مولانا تا بحال نیامده دقیقا یک واقعیت محض است زیرا در هرمورد زندگی بشر که خواسته باشی در آن هست.

1305    دم مـزن تـا بـشـنـوی از دم زنــان       آنـچه نـامـد در زبــان و در بــیــان

بخودش میگوید دم مزن یعنی حرف نزن. دم زنان کسانی هستند که عوامل باطنی و الهامات معنوی هستند که بدلِ پاک میرسند و اسمشان را روح پاک گذاشتیم. آن عواملی هستند که ناشی از پرتو حقیقت هستند.آنها تابش حقیقت بدل ما هستند. آنها حرف میزنند. درستش را آنها بتو میگویند. آنها چیزهائی بتو میگویند که در زبان و بیان نمیآید.

1306    دم مـزن تـا بــشـنـوی زان آفـتـاب       آنـچه نـآ مـد در کـتاب و درخـطـاب

آفتاب اینجا آفتاب حقیقت و خورشید حقیقت است. همیشه خورشید را آفتاب میگوید. باز هم یک تشبیه میکند و بخودش میگوید چاره ای غیر از این ندارد. اینجا حقیقت را بخورشید تشبیه میکند و خورشید هم تابش دارد و نورش هم می تابد. بگذار این نور حقیقت بتو بتابد و آن چیزهائی که در کتابها ننوشته شده بتو بگویم. آن چیزهائی که در خطابه ها نیامده بتو بگویم.